نخستین نشست از سلسله نشست‌های صنایع خلاق و توسعه اجتماعی تحت عنوان کاربرد فناوری‌های نوین در صنایع خلاق با حضور میترا فردوسی، دبیر کارگروه ارتباطات نوآوری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات (دبیر نشست)، رضا جمیلی، کارشناس وب ۳ و مدیر توسعه کسب‌وکار راهکار، همایون قمری، فعال حوزه بلاکچین و رئیس هیات مدیره بینوست و پوریا حداد، کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر برگزار شد. هدف این نشست بررسی روندهای صنایع خلاق، توسط آژانس خلاق مانستِرَکت با تمرکز بر صنایع خلاق است.
این سلسله‌نشست‌ها با حمایت ستاد فناوری‌های فرهنگی و نرم و توسعه صنایع خلاق و میزبانی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در روزهای ۱۸ تا ۲۰ آذرماه در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود.
در نخستین نشست مباحث مختلفی از جمله وضعیت فناوری و نوآوری در ایران، تشریح وب ۳، وضعیت هوش مصنوعی در ایران و جهان و ترسیم آینده تکنولوژی در ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدای این نشست میترا فردوسی، دبیر کارگروه تخصصی ارتباطات نوآوری در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و دبیر پنل ضمن تببین رویکردهای اصلی و شاخص نشست و اهداف مورد انتظار آن، به ساختار فعالیت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات اشاره کرد و گفت: این انجمن به عنوان یکی از نهادهای علمی غیرانتفاعی معتبر ایران در حوزه علوم انسانی است که به صورت فرا دانشگاهی در تلاش است که به نسبت رفتار مرسوم نهادهای دانشگاهی یک گام به جلو بردارد و سراغ حوزه‌ها و صنایع مختلف برود و دیالوگ بین رشته‌ای بین حوزه‌های متفاوت ایجاد کند.
او تصریح کرد: یکی از دغدغه‌های مهم انجمن به خصوص در کارگروه ارتباطاتِ نوآوری و کارگروه بازی‌های دیجیتال این بوده که فرصت مطالعه و رصد فضای نوآوری اکوسیستم ایران را از دست ندهد. چرا که باور داریم بسیاری از تغییرات و تحولات جامعه ایران در ۲۰ سال اخیر، به واسطه فعالیت‌هایی بوده که در این اکوسیستم و بخش‌های مختلف، بخصوص بخش صنایع خلاق شکل گرفته است.
دبیر این نشست بود در مورد هدف برگزاری این پنل‌ها را ایجاد گفت‌وگو و دیالوگ بین پیشگامان صنایع خلاق و متخصصان فناوری و جامعه‌ی علوم انسانی و پژوهشگران مطالعات فرهنگی و ارتباطات عنوان کرد وگفت می‌خواهیم به واسطه‌ی این نشست‌ها، چیستی نسبت جامعه با صنعت و نیز دورنمایی از چگونگی پویایی و بالندگی این اکوسیستم در آینده را پیش‌رو قرار دهیم.
وی در نهایت با بیان اینکه در این نشست‌ها قرار است با فاصله گرفتن از زبانی فنی و تکنیکال، فناوری را از بعدی بین‌رشته‌ای ببینیم، افزود: در انتهای این هم‌نشینی‌ها انتظار این است که در ذهن نوآوران و متخصصان اکوسیسم نوآوری بتوانیم بخشی از دغدغه‌های حوزه مطالعات فرهنگی و ارتباطات را بهشان منتقل کنیم که به کمک این بینش بتوانند استفاده بهتری از نواوری بکنند، نتایح بهتری از نوآوری بگیرند، و نسل بهتری از نوآوران تربیت کنند. و برای پژوهشگران دانشگاهی علوم اجتماعی نیز این نشست‌ها فرصتی است تا مسائل، چالش‌ها و زمینه‌های این حوزه‌ها آشنا شوند و به غنای نظری و علمی آن همت کنند.
واژه صنایع خلاق چرا و چگونه جایگزین دانش‌بنیان شد؟
رضا جمیلی، با تاکید بر اینکه مفاهیم در اکوسیستم نوآوری اکثرا وارداتی هستند، گفت:« برخلاف مفاهیم ارتباطات اجتماعی که درونی و متناسب با مختصات جامعه ایرانی شده است، مفاهیم در اکوسیستم نوآوری اکثرا وارداتی هستند. اما آن چیزی که مردم در سطح کاربری با آن ارتباط گرفتند، اقتصاد دیجیتال است. اکوسیستم استارتاپی در ۱۳ سال گذشته باعث آشتی کسب‌وکارها و مردم شد.»
وضعیت ایران در حوزه فناوری از موضوعاتی بود که او به آن اشاره کرد و با بیان اینکه مفاهیم ابتدا با پیش فرض فناوری وارد شدند، اظهار کرد: «ایران در حوزه فناوری و توسعه فناوری از جهان عقب است؛ فناوری یک موضوع تزریقی نیست و درحال حاضر فناوری در دست کشورهایی است که در دهه‌های گذشته سرمایه‌گذاری کردند.»
این کارشناس وب ۳ با اشاره به واژه دانش‌بنیان گفت: « واژه دانش‌بنیان در دوره آقای ستاری در ساید رگولاتور برای کسب‌وکارهایی که دوست داشتند فناور باشند ساخته شد. پس از آسیب‌شناسی صورت گرفته مشخص شد بسیاری از کسب‌وکارها با این واژه تعریف نخواهند و زمانی که از واژه دانش‌بنیان برای برخی استفاده می‌شود سایر کسب‌وکارها بی دانش تلقی خواهند شد؛ به همین دلیل واژه صنایع خلاق ساخته شد.»
به گفته جمیلی فناوری فرهنگی مستقیم یا غیرمستقیم بر حوزه فرهنگ تاثیرگذار است و از فناوری‌های فرهنگی به صنایع خلاق رسیدیم که برای مثال اسنپ در آن جای می‌گیرد درحالی که اسنپ تولید محتوا نمی‌کند.
او ادامه داد: «یک گیر افتادگی در مفهوم دیگری وجود داشت و ۱۵ سال قبل به اکوسیستم عنوان استارتاپی داده شد و مشاهده کردیم که برخی افراد از این دایره خارج شدند، به همین دلیل نوآوری جایگزین استارتاپ شد.»
اینستاگرام از نگاه رضا جمیلی، کارشناس وب ۳ و مدیر توسعه کسب‌وکار راهکار یکی از مصادیق صنایع خلاق شناخته شد. او در این مورد توضیح داد: «یکی از مهم‌ترین مصادیق صنایع خلاق اینستاگرام است؛ پلتفرمی که صدای بی صدایان شد چراکه رسانه را به عنوان رکن مهم فرهنگ کنار زد و به آدم‌ها رسانه داد. هرچند ممکن است برخی صداها، از جمله صدای بلاگرهایی که فرهنگ تولید می‌کنند و به خورد جامعه می‌دهند ممکن است گوش‌خراش باشند که باید این موضوع را آسیب‌شناسی کرد.»
او ضمن مخالفت با واژه دانش‌بنیان عنوان کرد:«پژوهشگران اجتماعی باید واژه‌سازی کنند. ریشه مفهوم‌سازی در جامعه است. یک گام جلوتر پلتفرم‌ها مفهوم‌سازی می‌کنند. جایی که امکان وایرال شدن محتوا را به آدم‌هایی که امکان وایرال شدن نداشتن می‌دهد. هر تکنولوژی و نوآوری که روی فرهنگ تاثیر می‌گذارد یک صنعت خلاق است.»
تفاوت وب ۳ با وب ۱ و زمان استفاده از آن
جمیلی در ادامه درمورد تفاوت وب ۲ با وب ۳ توضیح داد: « در وب ۱ با فلاپی سروکار داشتیم، درواقع فرد امکان تغییر دیتا را نداشت و فقط می‌توانست آن را بخواند. در وب ۲ امکان تولید محتوا برای افراد فراهم شد و شبکه‌های اجتماعی گل سرسبد وب ۲ بودند. وب ۳ تلاش دارد این شرایط را یک گام به جلو ببرد. یکی از باگ‌های وب ۲ حریم خصوصی است، برای مثال زمانی که فردی از خود عکسی منتشر می‌کند امکان پاک کردن آن عکس از سرورها وجود ندارد. در وب ۳ بحث پرایوسی مطرح است. در وب ۳ پروفایل ژنتیک فرد ثبت می‌شود و این پروفایل به جای فرد می‌تواند به پزشک مراجعه کند. وب ۳ افراد را در بر می‌گیرد، یعنی به جای اینکه افراد وارد نت شوند، افراد در نت حضور دارند زیرا دیتای فرد در نت است.»
به گفته او وب یک مشاهده‌گر، وب ۲ هم مشاهده‌گر هم نویسنده و وب ۳ دربرگیرنده است و موضوع فشار محیطی زمان استفاده از وب ۳ را مشخص می‌کند.
رضا جمیلی ضمن تاکید بر اهمیت فشار محیطی به کرونا اشاره کرد و گفت: «ابزارهای تکنولوژی آموزش از راه دور از ابتدا در ایران وجود داشتند اما مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند، در نهایت فشار محیطی کرونا باعث شد این ابزار به مهم‌ترین ابزار ارتباطی افراد تبدیل شوند.
جامعه ایرانی به فناوری خوشبین است!
او با تاکید بر اینکه جامعه ایرانی به فناوری خوشبین است، گفت:«در ۱۵ سال گذشته اینترنت بیشترین تغییر را در ایران ایجاد کرده است. یکی از دلایل اشتیاق به فناوری محدودیت در زندگی واقعی است. در کنار اشتیاق یک بازار ۸۵ میلیون نفری وجود دارد. ایرانی‌ها تکنولوژی دوست دارند. با تحریم ایران هم مردم ایران آسیب می‌بینند هم تکنولوژی‌های دنیا، اگر فناوری طوری باشد که مردم ایران از داخل و خارج تنبیه نشوند هم انسان ایرانی تغییر خواهد کرد هم انسان ایرانی فضا را تغییر خواهد داد.»
تاثیر فشار محیطی بر استفاده از تکنولوژی
در ادامه، همایون قمری با بیان اینکه نوع فعالیت کسب‌وکارها متفاوت است، توضیح داد: « مشتری کسب‌وکارها متفاوت هستند چراکه برخی کسب‌وکارها B2B، برخی B2C و برخی نیز B2G به شمار می‌روند. زمانی که جامعه تغییر شکل می‌دهد، کسب‌وکارها هم نغییر شکل می‌دهند.»
او با اشاره به نسل Z عنوان کرد: «نسلی که در شرایط متفاوتی دنیال آمده و رشد کرده است دنیا را متفاوت می‌بیند. برای مثال این نسل برای فروش برنج به جای باز کردن مغازه یک پیج اینستاگرام باز می‌کند. بنابراین هرچه جامعه تغییر شکل می‌دهد کسب‌کارها هم تغییر شکل می‌دهند.»
علاقه دولت به واژه‌سازی از دیگر مواردی است که این فعال بلاکچین به آن اشاره کرد و گفت: « برخی دولت‌ها خود را با تغییراتی که در جامعه رخ می‌دهد وفق می‌دهند اما برخی دیگر سعی می‌کنن جامعه را با دیدگاه خود تغییر داده و مفهوم‌سازی کنند.»
قمری به نقش رشد تکنولوژی بر تغییر جامعه اشاره کرد و توضیح داد: « هرچه جامعه تغییر کند، نیاز به ابزار بیشتر خود را نشان می‌دهد. مفهومی وجود دارد تحت عنوان فشار محیطی؛ بر این اساس تکنولوژی‌های زیادی در جامعه وجود دارند اما به دلیل اینکه فشاری وجود ندارد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.»
او به اهمیت نقش کسب‌وکارها در درجه تاثیرگذاری تکنولوژی روی جامعه اشاره کرد و توضیح داد: «چراکه بعضا تکنولوژی از طریق کسب‌وکارها به جامعه ارائه می‌شود. سال‌هاست درمورد هوش مصنوعی صحبت می‌شود اما حدود یک سال است که تاثیر آن را در زندگی روزانه مشاهده می‌کنیم.»
هوش مصنوعی باعث برقراری عدالت بیشتری در سطح جامعه می‌شود
قمری ادامه داد:«صنعت نشر Knowledge gap را برطرف کرد. پیش از آن یک اندیشمند نظرات خود را داخل یک کاغذ می‌نوشت و در نهایت می‌توانست کاغذ را حداکثر در اختیار 200 نفر قرار بدهد اما صنعت نشر باعث شد دامنه افراد به میلیون‌ها نفر برسد و سنگ بنای پیشرفت در جوامع گذاشته شد. اینترنت distance gap را برطرف کرد. تاثیرات اینترنت بسیار گسترده‌تر از چیزی بود که بشر در ابتدا گمان می‌کرد. هوش‌مصنوعی نیز global intelligent gap را برطرف خواهد کرد.»
رئیس هیات مدیره بینوست با اشاره به ابزاری که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد، اظهار کرد: «ممکن است iq یک فرد پایین باشد اما با استفاده از هوش مصنوعی به هوش‌جهانی دسترسی پیدا خواهد کرد. کاری که شبکه‌های اجتماعی با صنعت رسانه کرد این بود که رسانه را دموکراتایز کرد و باعث شد فرصت استفاده از رسانه یکسان شود.»
قمری درمورد بلاکچین توضیح داد:«به زبان ساده، در حوزه بلاکچین دو نفر قصد دارند با یکدیگر همکاری داشته باشند و ملزم می‌شوند در قبال هم کاری را انجام دهند. چیزی که در بلاکچین وجود دارد بحث قرارداد هوشمند است. در بلاکچین ولت وجود دارد و هزکدام از ولت‌ها متعلق به یک شخص است که می‌تواند از طریق آن با یک فرد در نقطه دیگر دنیا قرارداد هوشمند امضا کند و افراد یکدیگر را به انجام کاری ملزم کنند. درواقع کل زیرساخت قراردادهای هوشند کد و برنامه‌نویسی است.»
او ادامه داد:«همانطور که اینترنت دنیا را به دهکده جهانی تبدیل کرده است، بلاکچین گپ اعتماد را برطرف خواهد کرد و افراد به سادگی می‌توانند در هر کجای دنیا که هستند با یکدیگر همکاری کنند. درواقع بلاکچین دسترسی انسان‌ها را به اقتصاد جهانی دموکراتایز کرده و هوش مصنوعی باعث برقراری عدالت بیشتری در سطح جامعه می‌شود.
به گفته این فعال بلاکچین دولت‌های توتالیه بیشتر با اینترنت مشکل دارند.
قمری با تاکید بر اینکه در بحث تکنولوژی باید واقع بین باشیم، اظهار کرد: «باید از خودمان بپرسیم چه انتظاری از گوگل داریم؟ از یک طرف توقع داریم گوگول پاسخ درست بدهد از یه طرف نمی‌خواهیم اطلاعات خودمان را به گوگل بدهیم. نوآوری نسل ما مشکل نسل آینده خواهد بود. وب ۳ پاسخ به این مشکلات است زیرا افراد می‌توانند مالک دیتای خود باشند.»
او ادامه داد: «در حوزه شبکه‌های اجتماعی مرز زبان ما است. اما به واسطه هوش مصنوعی و ابزارهای هوش مصنوعی اتفاق جذابی به زودی رخ خواهد داد. چراکه در چند سال آینده زیرساخت‌ها در اختیار همه افراد قرار می‌گیرد و فردی که به زبان فارسی دانشی دارد و به زبان‌های دیگر تسلط ندارد می‌تواند خود را بدون محدودیت زبان نشان دهد.»
هوش مصنوعی توانایی فکر کردن و تصمیم‌گیری دارد!
در ادامه، پوریا حداد، کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر بر این موضوع تاکید کرد که هرکدام از تکنولوژی‌ها بخشی از کاری که انسان انجام می‌داد را برعهده گرفتند و باعث تنبلی انسان شدند.
او ادامه داد: «برای مثال نقشه‌های مسیریاب باعث شدند افراد به آن‌ها تکیه کرده و برای پیدا کردن مسیر خود را به زحمت نیندازند. Chat GPT هم باعث تغییر انسان شده و کار به جایی رسیده است که افراد سوالات خود را از آن می‌پرسند.»
هوش مصنوعی از موضوعاتی بود که مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر به آن اشاره کرد و توضیح داد: «در سال ۱۳۹۸، زمانی که درمورد هوش مصنوعی صحبت می‌شد، افراد گمان می‌کردند قرار است ربات وارد زندگی انسان شود اما اکنون هوش مصنوعی در تلفن همراه همه است و باعث تغییر زندگی شده است.»
ویژگی‌های نسل Z نیز توسط حداد مورد توجه قرار گرفت و عنوان کرد: «طرز فکر نسل Z متفاوت است. باید بررسی شود چه کاری می‌توان انجام داد که نسل Z و سایر نسل‌ها با یکدیگر هماهنگ شوند.»
او در ادامه درمورد صنایع خلاق و عبارت دانش بنیان گفت: «زمانی که عبارت دانش‌بنیان مطرح و مشخص شد بسیاری از صنایع جزو آن قرار نمی‌گیرند، صنایع خلاق مطرح شد و اکنون صنایع خلاق مجموعه‌ای بزرگی از کسب‌وکارها را تشکیل می‌دهند و صنایعی هستند که لازم نیست روی لبه تکنولوژی حرکت کنند اما با کاری که انجام می‌دهند می‌توانند ارزش بزرگی خلق کنند.»
کارآفرین حوزه هوش مصنوعی و مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر با اشاره به تاثیر انقلاب‌های صنعتی روی زندگی انسان‌ها گفت: «در انقلاب صنعتی اول زندگی انسان‌ها تغییرات زیادی کرد، در انقلاب صنعتی دوم اختراع برق باعث شد تولید کارخانه‌ها شبانه‌روزی شود، در انقلاب صنعتی شوم موبایل و کامپیوتر اختراع شد و در انقلاب صنعتی چهارم برای اولین بار در ۲۰۱۶ مطرح شد و گفتند هوش مصنوعی و بلاکچین سردمدار هستند.»
او درمورد هوش مصنوعی توضیح داد: «فرق هوش مصنوعی در این است که به ماشین توانایی یادگیری و تصمیم‌گیری داده شد. به همین دلیل هوش مصنوعی برای افراد ترسناک بود. زیرا شخصیتی ایجاد شد که مثل انسان قابلیت فکر کردن و تصمیم‌گیری دارد و می‌تواند رقیب انسان باشد. ممکن است در آینده کامپیوترهای کوانتومی به صورت تجاری در اختیار مردم قرار بگیرد؛ در کامپیوترهای معمولی بیت داریم که یا می‌تواند صفر یا یک باشد اما در کوانتوم همزمان می‌تواند صفر و یک باشد.»
جامعه ایران در استفاده از ابزارهای تکنولوژی به روز است
مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی فیلاگر با تاکید بر اینکه برای پیش‌بینی آینده ایران باید خود را با هم رده‌های خود مقایسه کند، توضیح داد: «یک ساید دولت قرار دارد یک سایت مردم. در ساید دولت یا مجلس افرادی درمورد هوش مصنوعی تصمیم‌گیری می‌کنند که سن آن‌ها اجازه حرکت همگام به سرعت اتفاقات در این حوزه را نمی‌دهد. تا بخواهند سندی تصویب کنند همه چیز به سرعت تغییر می‌کند. از طرف دیگر نمی‌شود قانونی هم وجود نداشته باشد.»
حداد با بیان اینکه جامعه ایران در دانش به روز است، گفت: «ابزارهای تکنولوژی که در جامعه ایران استفاده می‌شود در امریکا استفاده نمی‌شود. درحالی که جامعه ایران در دسترسی به اینترنت هم با مشکلات عدیده مواجه است. ما نیاز داریم یک رگولاتوری واقعی وجود داشته باشد که دسترسی را ایجاد کند.»